İcra Dairesi ve İcra Mahkemesi’nin Görevleri: Yetki Sınırları ve İşleyiş

• 13 Aralık 2025, 13:55

İcra Dairesi ve İcra Mahkemesi’nin Görevleri: Yetki Sınırları ve İşleyiş

Giriş: İcra Hukukunda "İcra" ve "Yargı" Ayrımı

Türk İcra Hukuku sisteminde "kuvvetler ayrılığı" prensibinin mikro bir örneği görülür. Kanun koyucu, icra işlerinin hızlı yürümesi için icra dairesine geniş yetkiler vermiş, ancak bu yetkilerin keyfi kullanılmasını önlemek için İcra Mahkemesi'ni bir "denetim mekanizması" olarak kurgulamıştır. Bu ayrımı anlamak, doğru hukuki yolu seçmek için hayatidir.

A. İcra Dairesinin Görev ve Yetkileri (İcracı Makam)

İcra dairesi, icra hukukunun "uygulayıcı" organıdır. Yargılama yapmaz, haklıyı haksızı tespit etmez; şekli hukuka göre önüne gelen talebi yerine getirir.

1. Takip Talebini Alma ve Takibi Başlatma

İcra takibi, alacaklının icra dairesine başvurusu ile başlar. İcra müdürü, takip talebinin kanuna uygun olup olmadığını (şeklen) inceler.

• Örnek: Alacaklı Gaziosmanpaşa'da ikamet eden borçlu için takip başlatmak isterse, yetkili icra dairesine (genellikle Gaziosmanpaşa Adliyesi) başvurur. Müdür, harçların yatırılıp yatırılmadığını kontrol eder ve dosyayı açar.

2. Ödeme/İcra Emri Gönderme

Takip türüne göre (ilamlı veya ilamsız), borçluya borcunu ödemesi veya mal beyanında bulunması için bir emir gönderir.

3. Haciz İşlemleri (En Önemli Görev)

Borçlu ödeme yapmazsa, alacaklının talebi üzerine borçlunun mallarına haciz koyar.

• Fiili Haciz: Memur, borçlunun adresine giderek menkul malları tutanağa geçirir.

• Kaydi Haciz: Tapu, banka veya trafik tescil kayıtlarına elektronik ortamda (UYAP) haciz şerhi işler.

4. Satış ve Paraların Paylaştırılması

Haczedilen malların satışı (açık artırma/ihale) icra dairesi tarafından yapılır. Satıştan elde edilen para, alacaklıya ödenir. Birden fazla alacaklı varsa "Sıra Cetveli" düzenlenerek paylaştırma yapılır.

Önemli Akademik Not: İcra müdürünün "takdir yetkisinin" sınırları tartışmalıdır. Yargıtay, icra müdürünün maddi hukuka ilişkin (borçlu haklı mı haksız mı gibi) bir değerlendirme yapamayacağını, ancak şekli şartlar oluşmadıysa (örneğin yetkisiz bir yer ise veya takip yolu yanlışsa) talebi reddedebileceğini belirtir.

B. İcra Mahkemesinin Görev ve Yetkileri (Denetleyici Makam)

İcra Mahkemesi, genel mahkemelerden (Asliye Hukuk vb.) farklıdır. Önüne gelen her uyuşmazlığı çözmez, sadece icra takibiyle ilgili sınırlı uyuşmazlıkları çözer. İcra Mahkemesi Hakimi, kural olarak dosya üzerinden inceleme yapar.

1. Şikayetleri İncelemek (Denetim Görevi)

İcra dairesinin işlemlerinin kanuna aykırı olması, hadiseye uygun olmaması, bir hakkın yerine getirilmemesi veya sebepsiz sürüncemede bırakılması hallerinde yapılan başvuruları inceler.

• Örnek: İcra memuru, borçlunun maaşının tamamına haciz koyarsa (Kanunen en fazla 1/4'ü haczedilebilir), borçlu İcra Mahkemesi'ne şikayet yoluna gider.

2. İtirazın Kaldırılması (Hukuk Davaları)

Borçlu ödeme emrine itiraz edip takibi durdurursa, alacaklı elindeki belgelere (İİK m.68'deki belgeler) güveniyorsa İcra Mahkemesi'nden "İtirazın Kaldırılmasını" isteyebilir. Bu, genel mahkemedeki "İtirazın İptali" davasından daha hızlı ve pratik bir yoldur.

3. İhalenin Feshi

İcra dairesi tarafından yapılan ihalede usulsüzlük varsa, ihalenin feshi davası sadece İcra Mahkemesi'nde görülür.

4. İcra Suçlarına Bakmak (Ceza Davaları)

İcra İflas Kanunu'nda düzenlenen suçlar (Örn: Mal beyanında bulunmama, taahhüdü ihlal, ticari işletme yöneticisinin sorumluluğu) İcra Ceza Mahkemesi sıfatıyla bu mahkemede görülür.

Yargıtay Kararları Işığında Görev Ayrımı

Akademik ve pratik çalışmalarda Yargıtay'ın bakış açısı esastır. Aygül Hukuk Bürosu arşivinden derlediğimiz prensip kararları şöyledir:

Yargıtay 12. Hukuk Dairesi - Emsal Prensip:

"İcra Mahkemesi, şekli inceleme yetkisine sahip olup, maddi hukuktan kaynaklanan uyuşmazlıkları (sahtelik iddiası, borcun esastan varlığı gibi genel ispat kuralları gerektiren durumları) inceleyemez. Bu tür iddialar genel mahkemelerde (Asliye Hukuk) yargılamayı gerektirir."

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı (Özet):

"İcra müdürü, alacaklının talebi ile bağlıdır ancak kanuna açıkça aykırı olan talepleri yerine getirmek zorunda değildir. Müdürün işlemi, İcra Mahkemesi tarafından denetlenmedikçe veya iptal edilmedikçe geçerliliğini korur."

Karşılaştırmalı Tablo: İcra Dairesi vs. İcra Mahkemesi

Sıkça Sorulan Sorular (SSS) - Genişletilmiş Liste

Bu bölüm, Google'da en çok aratılan sorular ve Aygül Hukuk Bürosu müvekkillerinin sıkça sorduğu sorular derlenerek oluşturulmuştur.

1. İcra müdürünün hatasından dolayı devletten tazminat alabilir miyim?

Evet. İİK m.5 gereği, icra dairesi görevlilerinin kusurlarından doğan zararlardan devlet doğrudan sorumludur. Zarar gören kişi Adliye mahkemelerinde Devlete karşı tazminat davası açabilir.

2. İcra Mahkemesine başvurmak için avukat tutmak zorunlu mu?

Hukuken zorunlu değildir. Ancak İcra Hukuku, şekil şartlarının çok ağır olduğu, sürelerin (7 gün vb.) kaçırılması halinde hak kaybının yaşandığı teknik bir alandır. Özellikle Gaziosmanpaşa gibi iş yükünün yoğun olduğu adliyelerde profesyonel bir avukatla çalışmak hak kaybını önler.

3. İcra Mahkemesi kararlarına karşı itiraz edilebilir mi?

Evet. İcra Mahkemesi kararlarına karşı, miktar sınırını aşıyorsa İstinaf (Bölge Adliye Mahkemesi) ve Temyiz (Yargıtay) yolu açıktır.

4. İcra müdürü borçlunun evine zorla girebilir mi?

Evet. İcra müdürü haciz yapmak için borçlunun rızasını aramaz. Kapı kilitliyse çilingir marifetiyle açtırabilir (İİK m.80).

5. Maaşıma ne kadar haciz konulabilir?

İcra dairesi, maaşınızın en fazla 1/4'üne (dörtte birine) haciz koyabilir. Ancak nafaka alacakları bunun istisnasıdır; nafaka için maaşın tamamı (nafaka miktarı kadar) kesilebilir.

6. "İtirazın İptali" ile "İtirazın Kaldırılması" arasındaki fark nedir?

"İtirazın İptali" genel mahkemelerde (Asliye Hukuk) açılan, uzun süren ve esasa girilen bir davadır. "İtirazın Kaldırılması" ise İcra Mahkemesi'nde açılan, sadece belirli belgelere (senet, noter senedi vb.) dayalı olarak hızlı sonuçlanan bir yoldur.

7. Gaziosmanpaşa Adliyesi'nde İcra Mahkemesi var mı?

Evet, Gaziosmanpaşa Adliyesi bünyesinde İcra Daireleri ve İcra Mahkemeleri bulunmaktadır. Bölgedeki takipler için yetkili merci burasıdır.

8. İcra memuru rüşvet isterse ne yapmalıyım?

Bu bir suçtur. Derhal Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmalıdır. Ayrıca İİK disiplin hükümleri gereği Adalet Bakanlığına şikayet edilebilir.

4. Kaynakça

Çalışmamızda aşağıdaki muteber kaynaklardan faydalanılmıştır:

• Mevzuat: 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu.

• Yargıtay Kararları: Yargıtay 12. Hukuk Dairesi ve Hukuk Genel Kurulu'nun yerleşik içtihatları (Lexpera ve Kazancı veri tabanları).

• Akademik Eser: Kuru, B. (2016). İcra ve İflas Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları.

• Akademik Eser: Pekcanıtez, H. (2021). Pekcanıtez Usul ve İcra İflas Hukuku. İstanbul.