İdarenin Mali Sorumluluğu ve Tam Yargı (Tazminat) Davası

• 15 Aralık 2025, 15:40

İdarenin Mali Sorumluluğu ve Tam Yargı (Tazminat) Davası

İdarenin Sorumluluk Rejimleri

Giriş: Kusur Şart mı?

Özel hukukta (Borçlar Kanunu) tazminat için genellikle "kusur" aranır. İdare hukukunda ise devlet, bazen hiç kusuru olmasa bile (Kusursuz Sorumluluk - Sosyal Risk) tazminat ödemek zorunda kalabilir.

A. Hizmet Kusuru Teorisi (İdarenin Kusuru)

Akademik doktrinde (Gözübüyük/Tan), hizmet kusuru idarenin "işleyişindeki bozukluk" olarak tanımlanır ve üç şekilde ortaya çıkar:

1. Hizmetin Hiç İşlememesi: İdarenin yapması gerekeni yapmamasıdır.

   • Örnek: İtfaiyenin yangın ihbarına rağmen hiç gelmemesi veya çok geç gelmesi.

2. Hizmetin Geç İşlemesi: Zamanında yapılmayan müdahale.

   • Örnek: Ambulansın kalp krizi vakasına 1 saat sonra gelmesi sonucu ölüm.

3. Hizmetin Kötü İşlemesi: Standartlara aykırı hizmet.

   • Örnek: Devlet hastanesinde ameliyat sırasında hastanın karnında makas unutulması (Tıbbi Malpraktis).

B. Kusursuz Sorumluluk (Risk İlkesi)

İdarenin hiçbir ihmali olmasa bile, yürüttüğü faaliyetin "tehlikeli doğası" veya "sosyal risk" nedeniyle sorumlu tutulmasıdır.

• Örnek: Terör olaylarında zarar gören vatandaşlar (Devletin terörü önleyememesi kusur sayılmasa da, sosyal risk ilkesi gereği tazminat öder).

• Örnek: Askeri tatbikat sırasında seken kurşunun sivile isabet etmesi.

C. Dava Açma Şartı: Zorunlu İdari Başvuru (İYUK m.13)

Tam yargı davasını doğrudan açamazsınız! Önce idareye gidip "Paramı ver" demelisiniz. Buna "Ön Karar Alınması" denir.

1. Başvuru Süresi: Zararı öğrendiğiniz tarihten itibaren 1 Yıl ve her halde olay tarihinden itibaren 5 Yıl içinde idareye yazılı başvurmalısınız.

2. İdarenin Cevabı: İdare 30 gün içinde cevap vermezse (zımni ret) veya "Ödemiyorum" derse; bu tarihten itibaren 60 Gün içinde İdare Mahkemesi'nde davanızı açabilirsiniz.

   • Dikkat: Başvuru yapmadan açılan davalar "İdari Merci Tecavüzü" nedeniyle reddedilir.

D. Tazminat Türleri

1. Maddi Tazminat: Doğrudan malvarlığındaki eksilmedir. (Tedavi giderleri, çalışılamayan günlerin maaşı, yıkılan evin bedeli, destekten yoksun kalma).

2. Manevi Tazminat: Duyulan elem ve ızdırap içindir. Zenginleşme aracı olamaz ama idareye "ders verici" nitelikte olmalıdır (Danıştay içtihadı).

Danıştay Emsal Kararları (Akademik Referanslı)

Aygül Hukuk Bürosu arşivinden, "Hizmet Kusuru"nun sınırlarını çizen kararlar:

1. Tıbbi Malpraktis ve Hizmet Kusuru "Kamu hastanelerinde sunulan sağlık hizmetinin, tıp biliminin genel kurallarına ve gerekliliklerine uygun yürütülmesi asıldır. Ameliyat sonrası gelişen komplikasyonun zamanında fark edilmemesi veya geç müdahale edilmesi, hizmetin kötü işlemesi (hizmet kusuru) niteliğindedir ve idarenin tazminat sorumluluğunu doğurur." Danıştay 15. Daire, Esas: 2017/2500, Karar: 2018/1450

2. Belediyenin Yol/Çukur Sorumluluğu "Belediyeler, yapım ve bakımından sorumlu oldukları yollarda trafik güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Yolda oluşan çukurun etrafında gerekli uyarı levhalarının konulmaması nedeniyle meydana gelen kazada, idarenin 'hizmet kusuru' vardır ve zararı tazmin etmelidir." Danıştay 8. Daire, Emsal Karar

3. Kişisel Kusur ile Hizmet Kusuru Ayrımı "Kamu görevlisinin görevini yaparken, göreviyle ilgili olarak verdiği zararlardan dolayı (kasıtlı olsa bile) doğrudan memura değil, idareye karşı dava açılmalıdır (Anayasa m.129/5). İdare tazminatı ödedikten sonra ilgili memura rücu edebilir." Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Doktor hatası nedeniyle doktora mı dava açmalıyım? Eğer olay Devlet Hastanesi veya Üniversite Hastanesinde olduysa HAYIR. Doğrudan Sağlık Bakanlığı'na veya Üniversite Rektörlüğü'ne karşı İdare Mahkemesi'nde "Tam Yargı Davası" açmalısınız. Doktora şahsi dava açarsanız husumetten reddedilir (Anayasa m.129/5 kuralı). Özel hastane ise doktora açabilirsiniz.

2. Depremde evim yıkıldı, devlet öder mi? Eğer devletin "denetim eksikliği" (imar izni verirken, yapı denetim yaparken kusuru) ispatlanırsa evet, idare tazminat öder. Danıştay, deprem davalarında idareyi sorumlu tutmaktadır.

3. Tazminat davasında faiz işler mi? Evet. İdareye başvuru tarihinden (veya olay tarihinden) itibaren yasal faiz işletilir.

4. Ne kadar tazminat kazanırım? Maddi tazminat "Bilirkişi Hesaplaması" ile kuruşu kuruşuna belirlenir. Manevi tazminat ise hakimin takdirindedir; olayın ağırlığına, kişinin sosyo-ekonomik durumuna göre değişir.

ÖRNEK DİLEKÇE: İdareye Başvuru (Ön Karar Talebi)

Dava açmadan önce idareye gönderilmesi zorunlu olan dilekçedir.

İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANLIĞI'NA (Veya Sağlık Bakanlığı'na / Karayolları'na)

BAŞVURAN: Ad Soyad - TC Kimlik No VEKİLİ: Av. Süleyman AYGÜL - Gaziosmanpaşa/İSTANBUL

KONU: Hizmet kusuru nedeniyle uğranılan ... TL maddi ve ... TL manevi zararın tazmini talebidir. (İYUK m.13 Başvurusu)

AÇIKLAMALAR:

1- Müvekkil, .../.../2025 tarihinde, Kurumunuzun sorumluluk alanında bulunan Gaziosmanpaşa ... Caddesi üzerinde yürürken, kapağı açık bırakılan ve etrafında hiçbir uyarıcı levha bulunmayan rögara düşmüş ve bacağı kırılmıştır. (Veya hastanede yanlış tedavi uygulanmıştır).

2- Olay nedeniyle müvekkil ... gün iş göremez raporu almış, ... TL tedavi masrafı yapmış ve büyük bir acı çekmiştir.

3- Meydana gelen olayda Kurumunuzun "gerekli önlemleri almayarak hizmeti kötü işlettiği" açıktır ve hizmet kusuru bulunmaktadır.

4- Bu nedenle; fazlaya ilişkin haklarımız saklı kalmak kaydıyla;

• ... TL Maddi Tazminatın,

• ... TL Manevi Tazminatın, Olay tarihinden itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte 30 gün içinde tarafımıza ödenmesini talep ederiz. Aksi takdirde İdare Mahkemesi'nde Tam Yargı Davası açılacağını ihtaren bildiririz.

Başvuran Vekili Av. Süleyman AYGÜL (e-imzalıdır)

4. Kaynakça (Akademik)

• Kitap: Gözübüyük, A. Şeref / Tan, Turgut (2023). İdare Hukuku Cilt 2: İdari Yargılama Hukuku. Turhan Kitabevi.

• Kitap: Onar, Sıddık Sami. İdare Hukukunun Umumi Esasları. (Klasik Eser).

• Makale: "İdarenin Kusursuz Sorumluluğu ve Sosyal Risk İlkesi", DergiPark.

• Mevzuat: 2577 Sayılı İYUK (Madde 13), Anayasa (Madde 125, 129).